تغذیه انحصاری با شیر مادر تا پایان شش ‌ماهگی (۱۸۰ روزگی) نیازهای تغذیه‌ ای شیرخوار را تأمین می ‌کند، اما پس از آن شیر مادر به تنهایی پاسخگوی نیازهای انرژی، پروتئین، روی، آهن و برخی ویتامین ‌های محلول در چربی نیست، از ۶ تا ۱۲ ماهگی شیر مادر بیش از نیمی و از ۱۲ تا ۲۴ ماهگی حدود یک‌ سوم نیاز تغذیه ‌ای کودک را تأمین می ‌کند. بنابراین از پایان شش ‌ماهگی، تغذیه تکمیلی همراه با شیر مادر ضرورت دارد که علاوه بر تأمین بخشی از نیازهای تغذیه ‌ای، کودک را برای رژیم غذایی متنوع آماده می ‌کند و به ایجاد عادات غذایی صحیح در آینده کمک می‌ کند.

با توجه به اهمیت تغذیه در رشد شیرخوار، روند وزن ‌گیری باید پایش شود؛ زیرا کند شدن رشد می‌ تواند ناشی از کمبود تغذیه ‌ای باشد. در صورت مشاهده اختلال رشد پس از شروع غذای کمکی، باید وضعیت تغذیه ‌ای کودک بررسی شود.

نحوه شروع غذاهای تکمیلی:

شیر مادر طبق تقاضای شیرخوار داده شود و پس از آن غذای کمکی آغاز گردد؛ ابتدا با یک نوع ماده غذایی ساده شروع شود و تدریجاً به مخلوط چند ماده غذایی افزایش یابد. فاصله ۳ تا ۵ روزه بین معرفی مواد غذایی جدید رعایت شود تا واکنش‌ های آلرژیک احتمالی شناسایی شود؛ همچنین در صورت بی ‌میلی شیرخوار به غذا، بدون اصرار مادر، آن غذا برای ۲ تا ۳ روز حذف و سپس دوباره ارائه شود و این روند تا ۱۰ بار قابل تکرار است.

تاکید می گردد غلظت غذاهای کمکی باید متناسب با سن شیرخوار افزایش یابد؛ از غلضت مشابه ماست شروع و به تدریج به غذاهای نیمه ‌جامد و جامد برسد؛ در ابتدا غذاها به صورت پوره تک ‌جزئی ارائه شود و ارزش تغذیه ‌ای آن‌ ها برای تأمین نیازهای کودک در نظر گرفته شود. در صورت عدم بروز علائم حساسیت غذایی، می ‌توان به تدریج مواد غذایی جدید به برنامه شیرخوار اضافه کرد.

انواع غذاهای تکمیلی:

تغذیه تکمیلی با غلات نظیر آرد برنج به شکل فرنی شروع شود که در دسترس، ارزان و کم‌حساسیت است؛ فرنی با شیر مادر یا مقدار کمی شیر گاو پاستوریزه تهیه شود، سپس گوشت (گوسفند، مرغ)، سبزی‌ها و میوه‌ها به صورت پوره بدون نمک و شکر به غذای کودک افزوده شود.

پس از پذیرش غذاهای ساده، ترکیبی از چند ماده غذایی مانند سبزی، میوه، گوشت و غلات به صورت پوره‌های ترکیبی یا سوپ ارائه ‌شود؛ همچنین از ۹ ماهگی غذاهای انگشتی نظیر تکه‌های نرم میوه و سبزی پخته، ماکارونی، پنیر و گوشت ریز شده پیشنهاد می‌ گردد؛ گوشت قرمز، مرغ، ماهی و تخم مرغ به تدریج به رژیم غذایی کودک افزوده شود و پس از معرفی گوشت، روزانه حدود ۳۰ گرم گوشت به غذای شیرخوار اضافه گردد.

مقدار و تنوع غذاهای تکمیلی:

غذای کمکی با ۲ تا ۳ قاشق مرباخوری فرنی، و ۲ تا ۳ بار در روز آغاز شود؛ نوع و مقدار غذا به تدریج و با در نظر گرفتن تنوع گروه‌های اصلی غذایی شامل غلات، گوشت و تخم مرغ، حبوبات، مغزدانه‌ها، سبزیجات، میوه‌ها و لبنیات افزایش یابد.

 تا پایان ماه هفتم باید تمامی گروه‌های غذایی معرفی شوند؛ استفاده روزانه از سبزی‌ها و میوه‌های رنگی (منابع ویتامین A و C) در برنامه غذایی اهمیت بالایی دارد؛ همچنین آب میوه طبیعی از ۶ تا ۱۲ قاشق مرباخوری در روز ارائه شود و برای کودکان بالای یک سال حداکثر ۱۸۰-۱۲۰ سی‌سی در روز مجاز است.

میوه ‌ها و سبزیجات به شکل جذاب و به عنوان میان ‌وعده یا در تهیه غذاهای کمکی مانند پوره و سوپ استفاده شوند؛ فراموش نشود که تخم مرغ آبپز (کاملاً پخته) به عنوان غذای تکمیلی، سرشار از مواد پروتئینی می باشد؛ همچنین با شروع تغذیه تکمیلی، دادن آب جوشیده سرد شده به میزان دلخواه شیرخوار ضروری است، و رعایت بهداشت دست‌ها و اصول بهداشتی در تهیه و نگهداری غذا اهمیت ویژه دارد.

اعظم زمانی - کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی واحد بهبود تغذیه مرکز بهداشت شهدای انقلاب