کودکان نیز مانند بزرگسالان، در مواجهه با فشارهای شدید و شرایط بحرانی، واکنش‌های هیجانی و رفتاری نشان می‌دهند. این واکنش‌ها متناسب با سن، سطح رشد و شرایط تکاملی آن‌هاست و در نهایت، به سازگاری کودک با موقعیت پیش‌آمده کمک می‌کند. شیوه‌ای که هر کودک برای کنار آمدن با بحران انتخاب می‌کند، به منابع سازگاری او بستگی دارد؛ عواملی مانند مهارت‌های حل مسئله، توانایی‌های اجتماعی، حمایت‌های خانوادگی و اجتماعی، سلامت جسم و روان، باورهای مثبت، نوع سرشت، سطح رشد و نیز روش‌های سازگاری خانواده، همگی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.

در گام نخست، والدین باید بدانند مداخلات فوری شامل اقداماتی است که به تأمین امنیت و آرامش فوری کودک کمک می‌کند و از گسترش آسیب‌های جسمی یا روانی جلوگیری می‌نماید. نخستین و ضروری‌ترین اقدام، ایجاد محیطی امن برای کودک است؛ به گونه‌ای که خطر آسیب از بین برود یا به حداقل برسد. این اقدامات بسته به نوع بحران و میزان خطری که کودک را تهدید می‌کند، متفاوت است. در واقع، فراهم کردن امنیت و تأمین نیازهای اساسی مانند خوراک، پوشاک، محل مناسب برای زندگی و حتی فراهم کردن امکان بازی، از مهم‌ترین روش‌های کاهش فشار روانی کودک است.

گام بعدی، مدیریت هیجانات والدین است. والدین باید به احساسات خود توجه کنند و با استفاده از روش‌های آرام‌سازی و کنترل هیجان، از شدت استرس و اضطراب خود بکاهند. واکنش‌های شدید والدین مانند فریاد زدن، شکایت مداوم یا رفتارهای عصبی، نه تنها کمکی به آرامش خانواده نمی‌کند بلکه می‌تواند همین رفتارها را در کودک تکرار کند.

سپس نوبت به مدیریت هیجانات کودک می‌رسد. بروز واکنش‌های هیجانی در شرایط بحرانی امری طبیعی است، اما والدین باید یاد بگیرند چطور کودک را آرام کنند. در هنگام بروز خشم یا پرخاشگری، والدین باید ضمن همدلی، احساسات فرزندشان را بپذیرند و به او نشان دهند که داشتن این احساسات در چنین شرایطی طبیعی است. بهتر است والدین احساسات و نگرانی‌های کودک را شناسایی کنند و به او بیاموزند که می‌تواند از راه‌هایی مانند نقاشی، نوشتن یا بازی، احساساتش را بیان کند.

گام بعدی، گفت‌وگو با کودک درباره بحران است. والدین باید متناسب با سن و درک کودک، درباره بحران پیش‌آمده و راه‌های مراقبت صحبت کنند. هرچه سن کودک پایین‌تر باشد، توضیحات باید ساده‌تر و کوتاه‌تر باشد. والدین لازم است ابتدا از کودک بپرسند که درباره بحران چه چیزهایی می‌داند و اگر اطلاعات اشتباه یا نگران‌کننده‌ای دارد، آن‌ها را اصلاح کنند. گفتن جزئیات غیرضروری فقط اضطراب کودک را بیشتر می‌کند، پس بهتر است فقط اطلاعات ضروری در اختیار او قرار گیرد.

بسیاری از کودکان و نوجوانان مانند بزرگسالان کنجکاوند و سؤالاتی دارند. والدین باید با صداقت و آرامش پاسخ آن‌ها را بدهند، زیرا پاسخ‌های غیرواقعی یا طفره رفتن از حقیقت باعث کاهش اعتماد کودک می‌شود. اگر لازم بود، یک موضوع را چند بار با حوصله برایش توضیح دهید تا بهتر درک کند.

در ادامه، والدین باید احساس امنیت را در کودک تقویت کنند. لازم است به او اطمینان دهند که مراقبش هستند و در صورت بروز خطر، به‌سرعت اقدام خواهند کرد. البته نباید وعده‌های غیرواقعی بدهند، زیرا این کار ممکن است بعدها موجب بی‌اعتمادی شود.

از دیگر اقدامات مهم، حمایت از کودکان آسیب‌پذیرتر است؛ کودکانی که در گذشته دچار بیماری‌های روانی مانند اضطراب یا افسردگی بوده‌اند، بیماری‌های جسمی جدی داشته‌اند یا تجربه از دست دادن عزیزان را پشت سر گذاشته‌اند، نیاز به حمایت ویژه دارند.

همچنین والدین باید بر تعاملات مثبت با فرزندان تمرکز کنند؛ یعنی ویژگی‌های مثبت کودک را ببینند و در برابر رفتارهای مطلوب، بازخوردهای تشویق‌آمیز بدهند. از سوی دیگر، والدین باید از سرزنش یا تنبیه کودکان به خاطر واکنش‌هایی که در پاسخ به بحران نشان می‌دهند، پرهیز کنند، زیرا این واکنش‌ها بخشی از تلاش کودک برای سازگاری با شرایط است.

در نهایت، اگر والدین متوجه شدند که کودک بیش از اندازه نگران است، مدام درباره بحران فکر می‌کند یا دچار کابوس و افکار تکراری درباره مرگ و بیماری شده است، باید او را نزد متخصص سلامت روان ببرند تا ارزیابی و درمان مناسب انجام شود.

در کنار مراقبت از کودک، والدین نباید از مراقبت از خودشان غافل شوند. آن‌ها باید از احساسات خود آگاه باشند و اگر دچار اضطراب، ترس شدید، بی‌خوابی یا ناتوانی در کنار آمدن با شرایط شده‌اند، حتماً از متخصصان کمک بگیرند. زمانی که والدین آرامش روانی خود را حفظ کنند، بهتر می‌توانند از فرزندانشان حمایت کنند و محیطی امن و آرام برای خانواده بسازند.

ندا محمدی – کارشناس واحد سلامت روان مرکز بهداشت شهدای انقلاب شیراز