عوامل خطر خودکشی به عواملی اطلاق می شود که خطر اقدام به خودکشی را افزایش دهند؛ وجود یک یا چند عامل خطر، احتمال خودکشی را افزایش می­دهد، ولی لزوماً منجر به خودکشی نمی­شود. اگر چه همه عوامل خطر قدرت پیش بینی کنندگی یکسانی ندارند ولی به عنوان یک اصل کلی، هر چه تعداد عوامل خطر بیشتر باشد، احتمال خودکشی نیز افزایش می­ یابد.

1- ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ

-  ﺳﻦ

 ﻣﻌﻤﻮﻻ میزان ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ­ﯾﺎﺑﺪ؛ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺳﻪ دوره ﺳﻨﯽ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺑﺎﻻی ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ :  الف) اواخر نوجوانی و اوایل جوانی ( 15- 24 سالگی)  ب) میان­سالی  ج) سالمندی (65 به بالا)

- ﺟﻨﺴﯿﺖ

 ﺧﻄﺮ ﺧﻮدﮐﺸﯽ در زنان ﺑﯿﺸﺘﺮ از مردان اﺳﺖ، وﻟﯽ میزان مرگ و میر ناشی از خودکشی در مردان 4 ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ از زﻧﺎن اﺳﺖ؛ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﻧﺎﺷﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدان از روش­ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺧﻮدﮐﺸﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ­ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻧﺲ ﻧﺠﺎت در آن ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ اﺳﺖ و ﯾﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﺜﻞ ﺷﻠﯿﮏ ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ ﯾﺎ ﺣﻠﻖ آوﯾﺰ ﮐﺮدن.

2-ﻋﻼﺋﻢ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ

 برخی علائم روان­شناختی مانند تکانه­ای بودن (بدون فکر اقدام کردن)، ناامیدی، ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﭘﺎﯾﯿﻦ و اﺣﺴﺎس ﺑﯽ ارزﺷﯽ، ﮐﻤﺎل­ﮔﺮاﯾﯽ اﻓﺮاﻃﯽ، ﺧﺸﻢ، ﻏﻤﮕﯿﻨﯽ، اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه، اﺿﻄﺮاب و بی ­خوابی ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ، اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻮدﮐﺸﯽ را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﻨﺪ.

3- ﺳﺎﺑﻘﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﻮدﮐﺸﯽ

میزان خودکشی در افرادی که سابقه اقدام به خودکشی داشته اند، به طور معناداری به ویژه در طی یک سال بعد از اقدام به خودکشی بالا می­رود؛ تقریبا نصف کسانی که خودکشی موفق داشته اند سابقه اقدام قبلی به خودکشی دارند؛ یک چهارم این افراد در همان سالی که اقدام قبلی خودکشی را انجام داده اند، دوباره خودکشی کرده اند.

4-  ﺑﯿﻤﺎرﻫﺎی ﻫﺎی ﺟﺴﻤﯽ

ﺑﯿﻤﺎری ﻫﺎی ﺟﺴﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﺎﺑﺖ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻧﺸﺪه، ﮐﻤﺒﻮد آﻫﻦ، ﻣﺸﮑﻼت ﺗﯿﺮوﺋﯿﺪ و ﺑﯿﻤﺎری ﻫﺎی ﺟﺴﻤﯽ ﻧﺎﺗﻮان ﮐﻨﻨﺪه، در ﯾﮏ ﺳﻮم ﺗﺎ ﻧﯿﻤﯽ از ﺧﻮدﮐﺸﯽ افراد 60 ﺳﺎل ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻧﻘﺶ دارد.  هم­چنین ﯾﮏ گروه ﭘﺮﺧﻄﺮ ﺑﺮای ﺧﻮدﮐﺸﯽ اﻓﺮاد ﺑﺎ دردﻫﺎی ﻣﺰﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ.

5- ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ

ﻣﻬﻤ­ﺘﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ در اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻄﺮ ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ، ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻮادث اﺳﺘﺮس­آور زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺎﻟﯽ، مشکلات ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ، کشمکش­ها و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦ ﻓﺮدی (جداﯾﯽ و ﻃﻼق)، اﻧﺰوای اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﺒﮑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﻣﺤﺪود، ﺗﻨﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮدن ﺑﻮﯾﮋه در ﻣﺮدان است.

ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ای از ﻣﻮرد ﺑﺪرﻓﺘﺎری ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﺴﻤﯽ و ﺟﻨﺴﯽ دارﻧﺪ، ﻫﻢ در ﻃﯽ دوره ﺑﺪرﻓﺘﺎری و ﻫﻢ ﭘﺲ از آن در ﺧﻄﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﻮدﮐﺸﯽ و رﻓﺘﺎرﻫﺎی خودآسیب­رسان ﻗﺮار دارﻧﺪ.

 6-قصد مرگ

 قصد واضح برای مرگ حتمی، یکی از قویترین پیش بینی ها برای خودکشی است؛ قصد خودکشی ممکن است در طیفی از قصد جدی که شامل برنامه ریزی دقیق و انتخاب ابزار مهلک برای خودکشی است تا قصد ضعیف و حتی احساسات دوسوگرانه به مرگ که شامل عدم برنامه­ریزی دقیق و خودکشی با ابزارهای کمتر خطرناک می­شود، قرار بگیرد.

شخصی در معرض خطر بالای برای خودکشی است، که به شکلی واضح  قصد خود را بیان کند و نقشه فوری و دسترسی به ابزار مهلک برای انجام این کار را داشته باشد؛ بسیار مهم است که بدانیم قصد خودکشی ممکن است در یک دوره زمانی کوتاه چند روزه و حتی در طی یک روز نوسان پیدا کند، در نتیجه پایش منظم فرد در معرض خطر، یک راهبرد پیشگیرانه بسیار مهم است.

7- دسترسی به اسلحه، سم و سایر ابزار های مهلک

خفگی، خوردن سم و شلیک با اسلحه، فوراً فرد را از بین می­برند و در نتیجه در دسترس بودن آنها برای فردی که فکر خودکشی یا سابقه قبلی اقدام به خودکشی دارد بسیار خطرناک است؛ به علاوه افراد ممکن است به داروهایی نیز دسترسی داشته باشند که مصرف مقادیر زیاد آنها خطر مرگ را به همراه داشته باشد.

 ندا خورشیدیان– مسوول واحد سلامت روان مرکز بهداشت شهدای انقلاب