هر ساله در سراسر جهان، هفته جهانی قلب با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت سلامت قلب و عروق برگزار می‌شود. این مناسبت، فرصتی ارزشمند برای یادآوری نقش سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و پرهیز از رفتارهای پرخطر در پیشگیری از بیماری‌های قلبی است. در میان عوامل تهدیدکننده سلامت قلب، مصرف دخانیات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین علل قابل پیشگیری شناخته می‌شود که سالانه جان میلیون‌ها نفر را در جهان می‌گیرد. در ادامه، به بررسی تأثیرات زیان‌بار دخانیات بر سلامت قلب و راهکارهای ترک آن می‌پردازیم.

دخانیات شامل سیگار، سیگار برگ، قلیان و سایر محصولات حاوی تنباکو، یکی از مهم‌ترین عوامل خطر قابل پیشگیری در بروز بیماری‌های قلبی–عروقی به شمار می‌آید. سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرده که سالانه بیش از ۸ میلیون نفر در جهان به دلیل مصرف مستقیم یا مواجهه با دود دست دوم دخانیات جان خود را از دست می‌دهند، و بخش قابل توجهی از این مرگ‌ها ناشی از مشکلات قلبی است.

چگونه دخانیات به قلب آسیب می‌زند؟

مصرف دخانیات تأثیرات متعددی بر سیستم قلبی–عروقی دارد که شامل موارد زیر است:

• تحریک سیستم عصبی سمپاتیک: نیکوتین موجود در دخانیات باعث افزایش ضربان قلب، فشار خون و تنگ شدن رگ‌ها می‌شود که فشار کاری قلب را افزایش می‌دهد.
• آسیب به دیواره رگ‌ها (اندوتلیوم): ترکیبات سمی مانند مونوکسیدکربن و رادیکال‌های آزاد به لایه داخلی رگ‌ها آسیب زده و باعث تشکیل پلاک‌های آترواسکلروتیک می‌شوند.
• اختلال در اکسیژن‌رسانی: مونوکسیدکربن توانایی خون در حمل اکسیژن را کاهش داده و قلب مجبور است برای جبران، بیشتر کار کند.
• افزایش لخته‌سازی خون: دخانیات باعث افزایش چسبندگی پلاکت‌ها و احتمال تشکیل لخته در رگ‌ها می‌شود که می‌تواند منجر به سکته قلبی یا مغزی گردد.

پیامدهای مصرف دخانیات بر قلب

مصرف دخانیات می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های متعددی در قلب شود از جمله:

• بیماری عروق کرونر قلب (CAD)
• سکته قلبی (Myocardial Infarction)
• سکته مغزی ایسکمیک
• نارسایی قلبی
• آریتمی‌ها و اختلالات ریتم قلب

ترک دخانیات؛ گامی به سوی سلامت قلب

خوشبختانه ترک دخانیات تأثیرات مثبتی در سلامت قلب دارد و در زمان‌های مختلف، بدن شروع به بهبود می‌کند:

• ۲۰ دقیقه بعد از ترک: ضربان قلب و فشار خون کاهش می‌یابد.
• ۱۲ ساعت بعد: سطح مونوکسیدکربن خون به حد طبیعی می‌رسد.
• ۲ تا ۱۲ هفته بعد: گردش خون و عملکرد ریه‌ها بهبود پیدا می‌کند.
• یک سال بعد: خطر بیماری عروق کرونر تقریباً نصف می‌شود.
• ۱۵ سال بعد: خطر بیماری قلبی تقریباً برابر فرد غیرسیگاری می‌شود.

توصیه‌های پیشگیرانه

برای حفظ سلامت قلب و پیشگیری از آسیب‌های ناشی از دخانیات، رعایت نکات زیر ضروری است:

• اجتناب کامل از مصرف هر نوع محصول تنباکو، حتی به مقدار کم.
• پرهیز از قرارگیری در معرض دود دست دوم.
• استفاده از برنامه‌های ترک دخانیات مانند درمان‌های جایگزین نیکوتین، مشاوره روانی و گروه‌های حمایتی.

در پایان دخانیات یکی از قوی‌ترین عوامل تخریب سلامت قلب است، اما ترک آن می‌تواند روند بهبود و ترمیم بدن و قلب را سرعت بخشد.

مریم کوهکن – کارشناس واحد پیشگیری از بیماری های غیرواگیر مرکز بهداشت شهدای انقلاب شیراز