پیشرفت فناوری در جهان، بهبود وضعیت بهداشتی و درمانی، و افزایش امید به زندگی، در نهایت موجب رشد درصد جمعیت سالمندان شده است. این روند در کشور ما نیز طی سال‌های اخیر مشاهده می‌شود. با رعایت سبک زندگی سالم می‌توان دوران سالمندی را با سلامت و نشاط سپری کرد یا در صورت وجود بیماری، عوارض آن را کنترل و از ناتوانی پیشگیری نمود. در واقع، نحوه زندگی فرد در طول عمر، تعیین‌کننده وضعیت سلامت او در دوران سالمندی است.

حتی اگر در دوران سالمندی نیز فرد به اصلاح سبک زندگی خود بپردازد، همچنان می‌تواند از بروز یا پیشرفت ناتوانی جلوگیری کند؛
در این دوران تغییرات طبیعی و اجتناب‌ناپذیری در بدن رخ می‌دهد، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد که برخی عوامل می‌توانند روند سالمندی را به تأخیر اندازند یا شدت آن را کاهش دهند.

با افزایش سن، نیاز بدن به انرژی کاهش یافته و در بسیاری از افراد اشتها نیز کم می‌شود؛ از این‌رو انتخاب مواد غذایی با کیفیت بالا و دریافت کافی مواد مغذی، اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از محورهای اصلی در بهبود سبک زندگی سالمندان، آموزش اصول تغذیه صحیح، نحوه انتخاب رژیم غذایی سالم و تقویت رفتارهای تغذیه‌ای مناسب است.

مراقبت تغذیه‌ای سالمندان (۶۰ سال و بالاتر)

مهم‌ترین توصیه تغذیه‌ای در این دوران، تهیه غذاهای ساده، کم‌حجم و در عین حال مغذی است؛ به‌گونه‌ای که نیازهای بدن تأمین شده و با فرهنگ غذایی فرد نیز هماهنگ باشد.

           
عوامل متعددی در تغذیه سالمندان تأثیرگذار است که ممکن است موجب کاهش دریافت مواد مغذی و در نهایت بروز سوءتغذیه شود؛ از جمله: کاهش حس بویایی و چشایی، عوارض داروها، ضعف سلامت دندان‌ها، مشکلات مالی، محدودیت‌های جسمی، کاهش حافظه، دمانس و افسردگی.

نیازهای تغذیه‌ای خاص سالمندان

مایعات: مصرف روزانه حداقل ۸ لیوان مایعات، به‌ویژه آب، برای پیشگیری از یبوست و کم‌آبی بدن توصیه می‌شود.

چربی‌ها: مصرف چربی‌های مضر باید محدود شود و در عوض از چربی‌های مفید استفاده گردد. چربی‌ها در سالمندان برای تولید انرژی، حفظ گرمای بدن و محافظت در برابر شکستگی‌ها اهمیت دارند.

پروتئین: با توجه به کاهش نیاز انرژی، باید پروتئین مورد نیاز از منابع باکیفیت مانند گوشت کم‌چربی، مرغ، ماهی، سفیده تخم‌مرغ و لبنیات کم‌چربی تأمین شود. ترکیب غلات و حبوبات نیز تمام اسیدهای آمینه ضروری را فراهم می‌کند.

فیبر: فیبر غذایی عملکرد دستگاه گوارش را بهبود داده و از یبوست جلوگیری می‌کند. مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل باید افزایش یابد.

کلسیم و ویتامین D: با افزایش سن جذب این مواد کاهش می‌یابد. بنابراین توصیه می‌شود افراد بالای ۶۰ سال روزانه حداقل ۳ واحد از گروه شیر و لبنیات مصرف کنند.         

برنامه مکمل‌یاری نیز از سوی شبکه‌های بهداشت اجرا می‌شود که شامل مصرف ماهانه یک عدد مکمل ۵۰ هزار واحدی ویتامین D و روزانه یک عدد قرص کلسیم + D است.

ویتامین B12: جذب این ویتامین با افزایش سن کاهش می‌یابد. مصرف منابع حاوی آن مانند گوشت قرمز، ماهی، شیر و تخم‌مرغ توصیه می‌شود.

ویتامین B6: به دلیل کاهش جذب و مصرف ناکافی گوشت، کمبود این ویتامین در سالمندان شایع است. منابع مناسب شامل گوشت، جگر، شیر، تخم‌مرغ، حبوبات و غلات سبوس‌دار هستند.

روی (زینک): جذب روی در سالمندان کمتر است. منابع خوب شامل جگر، گوشت، شیر، حبوبات و گندم می‌باشد. کمبود روی ممکن است با علائمی مانند کاهش حس چشایی یا مشکلات پوستی همراه باشد.

آنتی‌اکسیدان‌ها: مصرف میوه‌ها و سبزی‌های تازه و رنگی حاوی ویتامین‌های A، C، E و سلنیوم اهمیت زیادی دارد. این ترکیبات در پیشگیری از سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی و روند پیری مؤثرند.

اسیدهای چرب امگا-۳: در پیشگیری از بیماری‌های التهابی، قلبی و آلزایمر مفیدند و به سلامت بینایی و خلق‌وخو نیز کمک می‌کنند. منابع آن شامل ماهی‌های چرب، تخم‌کتان، روغن کانولا، لوبیای سویا و گردو است. مصرف حداقل دو وعده ماهی در هفته توصیه می‌شود.

منیزیم: این عنصر در بیش از ۳۰۰ عملکرد بدن نقش دارد و برای سلامت قلب، استخوان‌ها و عضلات ضروری است. منابع غذایی شامل غلات کامل، مغزها، لوبیا، سبزی‌های برگ سبز، میوه‌های تازه و گوشت است. در صورت نیاز، مصرف مکمل باید طبق تجویز پزشک انجام شود.

اعظم زمانی – کارشناس ارشد رژیم درمانی – واحد بهبود تغذیه مرکز بهداشت شهدای انقلاب شیراز