برای پیشگیری از خودکشی، تنها شناخت علائم و عوامل خطر کافی نیست؛ بلکه باید با باورهای نادرستی که در جامعه درباره این آسیب اجتماعی رواج دارد نیز مقابله کنیم. این باورهای غلط نه‌تنها باعث کم ‌اهمیت جلوه دادن خطر می‌شوند، بلکه در بسیاری مواقع مانع از اقدام به موقع خانواده یا اطرافیان برای نجات فرد می‌گردند.

یکی از رایج‌ترین این باورها، این است که اگر فردی درباره خودکشی صحبت می‌کند، در واقع قصدی جدی ندارد و فقط می‌خواهد توجه دیگران را جلب کند. در حالی که واقعیت این است که بسیاری از کسانی که جان خود را از دست داده‌اند، پیش از اقدام، افکار و نقشه‌های خود را با اطرافیان در میان گذاشته بودند. هرگونه اشاره به خودکشی، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، باید بسیار جدی گرفته شود.

باور غلط دیگر این است که «خودکشی برای دیگران است و در خانواده ما اتفاق نمی‌افتد» در حالی که خودکشی می‌تواند هر فردی را در هر گروه سنی یا اجتماعی درگیر کند، حتی کودکان نیز از این خطر مصون نیستند.

همچنین، برخی تصور می‌کنند که پرسیدن درباره افکار خودکشی از یک فرد، ممکن است او را به این کار تشویق کند. اما شواهد علمی نشان داده‌اند که پرسش محترمانه و صریح درباره این موضوع نه‌تنها ایده خودکشی را در ذهن فرد ایجاد نمی‌کند، بلکه فرصتی فراهم می‌سازد تا او احساسات و مشکلاتش را بیان کند و مسیر حمایت و درمان آغاز شود.

باور نادرست دیگر این است که «برای کسی که تصمیم به خودکشی گرفته است نمی‌توان کاری کرد» اما واقعیت این است که بسیاری از افرادی که دست به خودکشی می‌زنند، دچار اختلالات روان‌پزشکی مانند افسردگی هستند که با درمان قابل کنترل و بهبود است؛ به همین دلیل، برخورد درست اطرافیان و ارجاع فرد به مراکز تخصصی می‌تواند از یک فاجعه جلوگیری کند.

برای مواجهه صحیح با افراد در معرض خطر، برنامه‌ای تحت عنوان «بتا» پیشنهاد شده است. این برنامه شامل چهار گام اساسی است:

بشنویم: باید به سخنان فرد، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، با دقت و بدون قضاوت گوش دهیم. شنیدن واقعی و همدلانه می‌تواند نخستین پل اعتماد باشد.

بپرسیم: در صورتی که فرد نشانه‌هایی از خطر بروز می‌دهد، لازم است به طور مستقیم اما محترمانه از او درباره افکار خودکشی بپرسیم. این پرسش‌ها نه‌تنها خطرناک نیستند، بلکه به او فرصت بیان احساسات و درخواست کمک می‌دهند.

ترغیب کنیم: فرد را تشویق کنیم که از خدمات تخصصی روان‌شناسی و روان‌پزشکی بهره بگیرد. لازم است او را تنها نگذاریم، ابزارهای خطرناک را از دسترسش دور کنیم و با حضور مداوم، نشان دهیم که اهمیت دارد.

ارجاع دهیم: در نهایت، فرد باید به مراکز سلامت روان، پزشک یا روان‌شناس ارجاع داده شود. حتی اگر وضعیت اورژانسی نباشد، لازم است خانواده یا فردی مورد اعتماد در جریان قرار گیرد. در مواقع بحرانی نیز می‌توان با اورژانس (115)، پلیس (110)، آتش‌نشانی (125)، اورژانس اجتماعی (123) یا خطوط مشاوره مانند 4030، 1480، 1570 و 1819 تماس گرفت. در استان فارس نیز خط ویژه هات‌لاین خودکشی به شماره 32263160 فعال است.

پذیرش این واقعیت که خودکشی یک تهدید جدی است، اصلاح باورهای غلط و یادگیری شیوه‌های درست برخورد، می‌تواند زندگی بسیاری از انسان‌ها را نجات دهد.

«ندا خورشیدیان» مسوول واحد سلامت روان مرکز بهداشت شهدای انقلاب شیراز