مواجهه با بحران در زندگی اجتناب ناپذیر است و افراد در طول زندگی با انواع مختلفی از بحران ها مواجه می شوند؛ بحران رویداد یا موقعیتی است که در آن فرد احساس می کند که امکانات و منابع معمولش برای تحمل و سازگاری با شرایط استرس زا کافی نیست، و در این مواقع بر اثر شدت بحران، واکنش های جسمی، هیجانی و رفتاری نظیر سردرد، تهوع، لرزش بدن، ضعف و بیحالی، ترس و اضطراب، افسردگی و ناامیدی، خشم و پرخاشگری بروز می کند.

 بسیاری از افراد در زمان بحران، منابع حمایتی و روش های حل مشکل مفیدی را جستجو می کنند تا بتوانند از بحران عبور می کنند، ولی برخی افراد ممکن است بدلیل نداشتن روش های حل مسئله دچار آسیب های جدی شوند.

بحران ها، اغلب وقایع و حوادث پیش بینی نشده ای هستند که بیشتر مردم ممکن است با آنها مواجه شوند. برخی از این بحران ها عبارتند از :

-          بحران های رشدی، مثل ورود به مدرسه، دوره نوجوانی، بلوغ و ...، مرگ یا فقدان عزیزان، تعارض های شدید خانوادگی، جدایی، طلاق، شکست عاطفی و ...

 برخی از بحران ها وسیع و گسترده هستند و افراد زیادی را درگیر می کنند؛ این بحران ها را می توان در دو دسته اصلی زیر قرار داد:

-          فجایع طبیعی: وقوع زلزله، سیل، طوفان و ... که می توانند افراد زیادی را تحت تأثیر قرار دهند.

-          بحران های انسانی: که عامل بوجود آورنده آن انسان ها هستند، نظیر جنگ، آدم ربایی، حملات تروریستی و ... در این گروه قرار می گیرند.

بعد از وقوع حوادث ممکن است تا مدتی نشانه‏های جسمی و روانی مرتبط با حادثه را تجربه کنیم که اغلب آزاردهنده‏اند، که مهمترین این نشانه‏ها عبارتند از :

نشانه‏های جسمی: مثل احساس ضعف، سستی، لرزش، سردرد، دردهای بدنی، بی‏اشتهایی، بی‏خوابی و کابوس‏های شبانه

نشانه‏های هیجانی: احساس شوک، ترس، اضطراب زیاد، کلافگی، خشم، بی‏حسی و ...

نشانه‏های شناختی: یادآوری مکرر و ناخواسته خاطرات واقعه آسیب زا، مشکلات حافظه و هجوم افکار منفی و نگران‏کننده، نظیر مقصر دانستن خود یا دیگران و ...

نشانه‏های رفتاری: گوشه‏گیری، پرخاشگری، بی‏تفاوتی، اهمیت ندادن به مراقبت از خود و انجام کارهای پرخطر، اجتناب از موقعیت‏ها و مکان‏هایی که یادآور واقعه‏ هستند و ...

برای کاهش این نشانه‏ها اقدامات زیر را می‏توانیم انجام دهیم:

-  تنفس آرام شکمی: در شرایط پر استرس، تنفس سطحی و تند می‏شود که با احساس سرگیجه و برخی نشانه‏های جسمی دیگر همراه است؛ کنترل تنفس از طریق انجام دم و بازدم‏های آهسته و منظم شکمی به کاهش استرس کمک می‏کند. 

-  خودگویی‏های انطباقی: به دنبال وقوع حوادث استرس‏زا و بحرا‏‏ن‏ها، افکار نگران‏کننده زیادی به ذهن ما هجوم می‏آورند که مشخص نیست چه اندازه واقعیت دارند، و می‏دانیم که همه این افکار نمی‏توانند درست و واقعی باشند، در حالیکه اضطراب ناشی از آنها، بیش از حد آزار دهنده هستند، و چنانچه به شکل دیگری در مورد اتفاقات فکر کنیم که واقعی‏تر است می‏توانیم اضطراب خود را کاهش دهیم.

-  تصویرسازی ذهنی: ابتدا خاطره‏ای از یک رویداد خوشایند مثل رفتن به مسافرت، مهمانی و ... را بیاد آوریم و آن را با جزئیات تجسم و بیان کنیم؛ وقتی بطور کامل آن خاطره را در ذهن‏ بازسازی کردیم سراغ خاطراتی برویم که ناخواسته وارد ذهن‏مان می‏شوند و به یکی از آنها فکر کنیم؛ وقتی آن را بیاد آوردیم، بلافاصله خاطره خوشایند را جایگزین کنیم و سعی کنیم ذهن‏مان بر خاطره خوشایند متمرکز شود.

 -  تقویت مهارت حل مشکل: یکی دیگر از روش‏های موثر در کاهش اضطراب و استرس، مهارت حل مشکل است؛ در شرایط پراسترس افراد با مشکلات متعددی روبرو هستند که شاید نتوانند برای آن راه حل مناسبی به سرعت پیدا کنند و دست به کارهایی می زنند که مشکل را بیشتر کند، بنابراین لازم است مهارت حل مساله را آموزش ببینیم.

ندا خورشیدیان – مسوول واحد سلامت روان مرکز بهداشت شهدای انقلاب