رژیم‌غذایی و تغذیه تأثیرات قابل توجهی در سلامت دهان و دندان داشته و می‌تواند موجب پیشرفت یا جلوگیری از بیماری‌های دهانی شود. از جمله بیماری‌های دهانی می‌توان به پوسیدگی، بیماری پریودنتال، فرسایش و سایر موارد اشاره کرد. رابطه‌ای که رژیم غذایی با سلامت دهان و دندان دارد دو طرفه است، زیرا بروز آسیب و اختلال در عملکرد حفره دهان نیز می‌تواند بر توانایی فرد در جویدن یا هضم غذا اثر بگذارد.

در تمام مراحل تکامل و رویش دندان تغذیه مناسب اهمیت داشته و باید به آن توجه شود. تأثیر تغذیه در سلامت دهان و دندان بسیار چشمگیر است.مصرف مداوم برخی مواد غذایی می­‌توانند موجب تغییر رنگ، ایجاد پلاک، خرابی و پوسیدگی دندان­‌ها شوند.

به طور کلی مواد غذایی تحت تاثیر عوامل زیر باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند:

قوام و قدرت مواد غذایی: مواد غذایی مثل شکلات که قدرت چسبندگی بالایی دارند، بیشتر باعث پوسیده شدن دندان‌ها خواهند شد.

ظاهر مواد غذایی: مواد غذایی مایع از لحاظ قدرت چسبندگی و مدت زمان تماس با دندان‌ها، نسبت به مواد غذایی جامع کمتر باعث پوسیده شدن دندان‌ها می‌شوند.

تعداد دفعات مصرف مواد غذایی: هرچقدر تعداد دفعات مصرف مواد غذایی مضر برای دندان‌ها مثل مواد قندی، بیشتر باشد، احتمال پوسیدگی دندان‌ها بیشتر است.

هر زمان که ما مواد  غذایی حاوی قند و نشاسته مصرف می کنیم  باکتری های موجود در دهان  با استفاده از شکر و نشاسته  تولید اسید می کنند که  این اسیدها شروع به استفاده از مینای دندان می کنند و باعث پوسیدگی دندان می شوند. بزاق دهان  می تواند در مقابل  حمله اسید مبارزه کند. اما اگر ما در اغلب اوقات روز  مواد غذایی به خصوص مواد غذایی و نوشیدنی های حاوی شکر و نشاسته مصرف کنیم حملات مکرر اسید در مقابل با اثر بازدارنده بزاق برنده می شود و باعث می شود که دندان با از دست دادن مواد معدنی  دچار حفره پوسیدگی شود.

نکات مهم تغذیه ای در سلامت دهان و دندان:

محدودیت تنقلات در بین وعده غذایی، این مسئله موجب کاهش تعداد حملات اسید بر روی دندان می شود و دندان فرصتی برای تعمیر خود پیدا میکند.آب نبات، کلوچه، نوشابه و دیگر نوشیدنی های شیرین  آب‌نبات‌های سفت، مکیدنی و جویدنی؛شیرینی‌های چسبناک، تافی‌ها؛ را محدود کنید.

مصرف لبنیات: کلسیم برای رشد استخوان‌ها و سلامت دندان‌ها ضروری است و محصولات لبنی می‌توانند علاوه‌بر تامین کلسیم، اسیدیته دهان را نیز خنثی کنند و احتمال پوسیدگی دندان را کاهش دهند. پروبیوتیک‌های طبیعی موجود در ماست می‌توانند با ارتقای سطح متعادل باکتری‌های خوب و کاهش باکتری‌های بد، به تثبیت سطح فلور سالم دهان در دهان کمک کنند.

پروتئین‌های بدون چربی: ماهی، مرغ، تخم‌مرغ و غذاهای غنی از پروتئین حاوی فسفر هستند که برای دندان‌ها عالی است. همچنین، ماهی سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 است که می‌تواند به مقاومت دهان در برابر عفونت‌های پریودنتال و جداشدن بافت لثه کمک کند.

آجیل و مغزها: گردو، تخمه کدو، بادام‌زمینی و بذر کتان سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 هستند که به تقویت بافت لثه و مبارزه با بیماری پریودنتال کمک می‌کند. البته بهتر است به‌جای آجیل‌های شور یا شیرین از آجیل خشک بوداده، ساده یا کم‌نمک استفاده کنید.

جویدن آدامس : عمل فیزیکی جویدن جریان بزاق در دهان را افزایش می دهد. افزایش جریان بزاق می تواند به خنثی و شستن اسیدهای که توسط باکتری  تولید می شوند  کمک  کند. مطالعات بالینی نشان میدهد جویدن آدامس بدون قند به مدت 20 دقیقه  بعد از وعده های غذایی می تواند به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک کند. البته توجه داشته باشید  آدامس های حاوی قند زایلیتول بهترین انتخاب هستند زیرا زایلیتول قند 5 کربنه است و باکتری ها نمی توانند قندهای 5 کربنه را مانند قندهای 6 کربنه نظیر گلوکز، ساکروز، و فروکتوز متابولیزه کنند.

میان وعده های  سالم مانند میوه یا سبزیجات تازه، پنیر، ماست و آجیل  انتخاب کنید.میوه ها ی محتوی آب بالا، مانند هندوانه، نسبت به سایر میوه ها مانند موز و میوه های خشک شده کمتر پوسیدگی زا هستند.

شستشوی دهان پس از مصرف غذاها و میان وعده ها

خوردن غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان برای سلامتی دندان ها بسیار مفید است. بهترین منابع غذایی که حاوی انواع آنتی اکسیدان های موثر هستند، شامل کرم بروکلی، پرتقال، کیوی، کلم، توت فرنگی، فلفل دلمه، کشمش، آجیل، انگور، لوبیا، سیب و توت ها می باشند. بنابراین با خوردن این مواد می توانید به سلامتی دندان های خود بسیار کمک نمایید.

غذاها حاوی هر نوع قندی که باشند می توانند در پوسیدگی دندان نقش داشته باشند. از این رو برای کنترل میزان قند مصرفی، اطلاعات تغذیه ای و برچسب های مواد تشکیل دهنده روی مواد غذایی و نوشیدنی ها را مطالعه نموده و گزینه هایی را انتخاب کنید که کمترین میزان قند را دارند.

 خوردن هویج و سیب و خیار و کرفس می‌‌تواند دندان‌ها را بین غذا خوردن و مسواک زدن به طور موقت تمیز کند. همچنین هویج بر تقویت مینای دندان تاثیر دارد.

از جمله راهکارهای علمی برای دندان های سالم، داشتن رژیم غذایی با قند و اسیدیته کم و فیبر، مواد معدنی، پروتئین و آب فراوان است. مصرف غذاهای غنی از کلسیم، ویتامین D و سایر مواد مغذی ضروری می‌تواند به حفظ استحکام دندان‌ها و جلوگیری از فرسایش کمک کند.

اعظم زمانی – کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی واحد بهبود تغذیه مرکز بهداشت شهدای انقلاب شیراز