تغذیه مناسب در دوران سالمندی (افراد بالای ۶۰ سال) یکی از مهم‌ترین عوامل در حفظ سلامت جسمی، روانی و کیفیت زندگی است. با افزایش سن، متابولیسم بدن کاهش یافته و سطح فعالیت بدنی نیز کم می‌شود، در نتیجه نیاز بدن به کالری کاهش می‌یابد. اما در مقابل، نیاز به پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری افزایش پیدا می‌کند.

از این رو، رژیم غذایی سالمندان باید متعادل، متنوع و شامل همه گروه‌های اصلی غذایی باشد تا از بروز سوء‌تغذیه، ضعف سیستم ایمنی، کاهش توده عضلانی و پوکی استخوان پیشگیری شود.

ویژگی‌های یک الگوی غذایی سالم برای سالمندان

یک الگوی غذایی سالم در دوران سالمندی باید بر پایه مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی، گوشت سفید (ماهی و مرغ بدون پوست)، حبوبات، تخم‌مرغ و مغزها باشد.               

در مقابل، باید مصرف چربی‌های اشباع، چربی‌های ترانس، نمک (سدیم) و قندهای ساده را به حداقل رساند. رعایت این اصول نه‌تنها از بروز بیماری‌های مزمن مانند فشار خون بالا، دیابت و بیماری‌های قلبی پیشگیری می‌کند، بلکه باعث حفظ انرژی، تقویت ایمنی و بهبود عملکرد ذهنی سالمندان نیز می‌شود.

سالمندان لاغر و کم ‌وزن

اگرچه چاقی در سنین میانسالی شایع‌تر است، اما در سنین بالا، لاغری و سوء‌تغذیه از مشکلات جدی محسوب می‌شود. کاهش وزن در سالمندان ممکن است ناشی از کاهش اشتها، مشکلات گوارشی، دندان‌پزشکی، افسردگی، یا بیماری‌های زمینه‌ای باشد.       

مطالعات نشان داده است که رژیم غذایی ناکافی، شاخص توده بدنی (BMI) پایین، کاهش قطر بازو و کاهش سطح آلبومین خون با افزایش خطر شکستگی لگن، زخم فشاری، ضعف عضلانی، عفونت و مرگ‌ومیر در سالمندان ارتباط دارد. حتی کاهش وزن عمدی نیز می‌تواند احتمال شکستگی لگن را افزایش دهد.

از دیگر عوارض سوء‌تغذیه در سالمندان می‌توان به اختلال در عملکرد شناختی، کم‌خونی، خستگی مزمن، تورم (ادم) و تضعیف سیستم ایمنی بدن اشاره کرد. ضعف ایمنی موجب کاهش توانایی بدن در مقابله با بیماری‌ها و عفونت‌ها می‌شود و در نتیجه خطر بستری شدن و مرگ‌ومیر را افزایش می‌دهد.

سالمندان دارای اضافه‌وزن یا چاق

در مقابل، بخش قابل‌توجهی از سالمندان دچار اضافه‌وزن یا چاقی هستند. در دهه‌های اخیر، جمعیت سالمندان چاق در ایران و سراسر جهان افزایش یافته است. چاقی در این گروه سنی نه‌تنها موجب کاهش تحرک و دردهای مفصلی می‌شود، بلکه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در بروز بیماری‌هایی چون فشار خون بالا، سخت شدن دیواره رگ‌ها (آترواسکلروز)، بیماری‌های کبدی، سنگ کیسه صفرا، آرتروز، اختلالات تنفسی به‌ویژه هنگام خواب، نقرس و افزایش چربی خون نقش دارد.

از مهم‌ترین عوامل بروز چاقی در سالمندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش فعالیت بدنی در دوران بازنشستگی یا قرنطینه‌های طولانی (مانند دوران کرونا)
• مصرف غذاهای پرکالری و کم‌ارزش
• استرس‌ها و افسردگی‌های دوران سالمندی
• مصرف برخی داروها از جمله کورتون‌ها و داروهای ضدافسردگی
• کاهش سوخت‌وساز طبیعی بدن

به طور کلی، چه در سالمندان لاغر و چه در افراد چاق، تعادل و کنترل وزن از طریق اصلاح سبک زندگی، رژیم غذایی متعادل، فعالیت بدنی منظم و نظارت پزشکی، مهم‌ترین راهکار برای حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با سن است. (پایان بخش اول)

اعظم زمانی – کارشناس ارشد رژیم درمانی - واحد بهبود تغذیه مرکز بهداشت شهدای انقلاب