یکی از مهمترین مسایل دوران کودکی و از عمده ترین نگرانی های احتمالی خانواده ها مسایل دفعی در کودکان می باشد؛ اختلالات دفعی در کودکان مشکلات شایعی هستند که تعداد زیادی از مراجعات به کلینیک های کودکان را به خود اختصاص می دهند.

 این اختلالات، استرس زیادی را بر کودک و خانواده تحمیل می کند؛ بسیاری از والدین از نحوه ی برخورد با این مشکل آگاه نیستند و در مواردی نیز از روش های تنبیه استفاده می کنند، بنابراین اختلالات دفعی، کودکان را در معرض آزار جسمی قرار می دهد؛ مشکلاتی همچون بی اختیاری در دفع ادرار و مدفوع از جمله این اختلالات دفعی در کودکان به شمار می روند، و تلاش در جهت آموزش آداب مربوط به دفع، معمولاً از یک سالگی کودک شروع و تا 2 و نیم سالگی ادامه می‌یابد.

هرچند این آموزش ها به عوامل مختلفی همچون هوش، پختگی اجتماعی، فرهنگ و تعاملات کودک و والدین بستگی دارد و گسترش توانایی کنترل کودک در طی زمان به ترتیب کنترل مدفوع در شب، کنترل مدفوع در روز، کنترل ادرار در روز و کنترل ادرار در شب پدیدار می‌شود، امّا به هرحال، کودکانی وجود دارند که در دفع ادرار یا مدفوع خود دچار اختلال هستند.

دلایل اختلال دفعی

اختلال در دفع مدفوع می تواند دلایل متعددی داشته باشد، یبوست، اهمال در آموزش توالت رفتن، واکنش جویی های کودک و مشکلات عضوی گوناگون، می تواند عوامل سبب ساز این اختلال باشد.

در کودکانی که دچار یبوست هستند، به علت درد ناشی از عبور و تخلیه مدفوع به دلیل کوچک بودن مخرج انتهایی، کودک از توالت رفتن وحشت دارد و با جلوگیری از انجام  عمل دفع، یبوست سخت تری را موجب می شود؛ این کودکان اغلب شکم های باد کرده دارند و ممکن است از درد های شکمی نیز رنج ببرند.

هنگامی که کودک تجربه ناخوشایندی از رفتن به توالت داشته باشد، ترس و تنفر از آن مکان برایش به وجود می آید و در نهایت باعث می شود که مدفوع خود را نگه دارد .

در کودکانی که دچار یبوست نیستند و بدون هیچ دلیل از توالت رفتن امتناع می کنند، بروز چنین رفتاری دلایل گوناگونی دارد که از مهمترین آنها مخالفت با والدین و مبارزه برای دستیابی و کسب قدرت و بدست آوردن توجه والدینی که از این شرایط ناراحت می شوند، و یا گاهی ترس از کثیف کردن خود در توالت دارند زیرا در گذشته به این علت تنبیه شده اند و در نتیجه سعی می کنند مدفدعشان را در خود نگه دارند تا از این طریق نظم را رعایت کرده باشند.

بعضی از والدین انتظارات خیلی زیاد از پاکیزگی و تطابق کودکان دارند و همچنین گاهی تعاملات غلط و منفی بین کودک و خانواده می تواند سبب بروز این مشکل شود.

درمان های رفتاری، گزینه مطمئنی برای اصلاح این اختلالات است؛ در کودکانی که دچار یبوست هستند باید با روش های مختلف سعی در از بین بردن این اختلال کرد؛ که می توان برای از بین بردن یبوست، مصرف حبوبات، غلات و انواع سوپ و سبزیجات و میوه های تازه را در برنامه غذایی کودک افزایش داد؛ تجارب مکرر بدون ناراحتی از دفع می تواند به کودکی که تجارب دردناکی را در گذشته تجربه کرده، کمک کند.

همچنین کودکانی که به علل اختلال عاطفی و بدون هیچ علت عضوی حالت قبض مدفوع دارد، در درمان این اختلال ابتدا می بایست، شرح حال دقیقی از وضعیت کودک بدست آورد تا بتوان علت حبس مدفوع را مشخص کرد، و در صورت وجود تنش های خانوادگی و تعامل منفی والدین و کودک، بایستی استرس و ترس آنها را از بین برد.

 ندا خورشیدیان – کارشناس مسوول واحد سلامت روان مرکز بهداشت شهدای انقلاب