مصرف مواد مخدر و دخانیات در میان نوجوانان و جوانان، یکی از چالش ‌های جدی حوزه سلامت روان به شمار می ‌رود، و تجربه مصرف مواد در سنین نوجوانی دلایل متعددی دارد که اغلب ریشه در ویژگی ‌های روانی و اجتماعی این دوره از زندگی دارد.

به گزارش روابط عمومی مرکز بهداشت شهدای انقلاب، کارشناس سلامت روان این مرکز با بیان اینکه، نوجوانان در این سنین با کنجکاوی، میل به تجربه‌ های جدید و تلاش برای یافتن هویت شخصی خود مواجه هستند، گفت: این دوره، زمان شکل ‌گیری باورها، نگرش ‌ها و سبک زندگی است و در چنین شرایطی مواجهه با مواد اعتیاد آور، به‌ خصوص از طریق دوستان یا گروه همسالان، احتمال گرایش به مصرف را افزایش می‌ دهد.

«ندا محمدی» افزود: نداشتن مقاومت کافی در برابر پیشنهاد مصرف مواد، در کنار تأثیرپذیری بالا از همسالان، نوجوانان را در معرض خطر بیشتری قرار می ‌دهد؛ با این حال، مطالعات نشان می‌ دهد که نوجوانان اگر چه ممکن است در برابر مصرف مقاومت نکنند، اما درک خوبی از خطرات ناشی از آن دارند؛ همین موضوع نشان‌ دهنده آن است که اجرای برنامه ‌های پیشگیرانه می ‌تواند در مهار و کاهش رفتارهای پرخطر بسیار مؤثر باشد.

شناخت علل گرایش به مصرف مواد؛ گام اول در پیشگیری

به باور این کارشناس سلامت روان، والدین باید نسبت به دلایل اصلی شروع مصرف مواد در نوجوانان آگاهی کافی داشته باشند. چهار علت اصلی گرایش نوجوانان به مواد شامل کنجکاوی، کسب لذت، رفع مشکلات روانی و استفاده تفریحی است؛ در بسیاری از موارد، نوجوانان به دلیل نداشتن مهارت ‌های مقابله ‌ای یا ناتوانی در بیان احساسات و مشکلات خود، به سمت مصرف مواد گرایش پیدا می ‌کنند.

عوامل خطر و عوامل محافظ؛ دو سوی معادله اعتیاد

«ندا محمدی» در ادامه با اشاره به مفهوم عوامل خطر و عوامل محافظت ‌کننده می‌ افزاید: عوامل خطر، موقعیت ‌ها و شرایطی هستند که احتمال مصرف مواد را افزایش می‌ دهند. در مقابل، عوامل محافظ می ‌توانند مانع بروز رفتارهای پرخطر شوند و نوجوان را در برابر آسیب‌ ها ایمن سازند.

همچنین عوامل خطر می ‌تواند شامل موارد فردی، خانوادگی و اجتماعی باشد؛ از جمله این عوامل می ‌توان به خلقیات تکانشی، نگرش مثبت به مصرف مواد، ضعف در مهارت ‌های اجتماعی، ترک تحصیل، وجود والدین مصرف ‌کننده مواد، خشونت خانگی، فقر اقتصادی و در دسترس بودن مواد اشاره کرد.

محمدی ادامه داد: عواملی مانند داشتن خلق‌ و ‌خوی مثبت، عملکرد تحصیلی مطلوب، محیط خانوادگی حمایت‌ گر، وجود ساختار منظم در خانواده، مهارت ‌های اجتماعی، رابطه سالم با همسالان، امکانات تفریحی مناسب و موفقیت‌ های اجتماعی، نقش محافظتی دارند؛ به گفته این کارشناس، نکته مهم این است که عوامل خطر، الزاماً موجب اعتیاد نمی ‌شوند؛ بلکه در تعامل با عوامل محافظ، میزان خطر را تعیین می ‌کنند.

والدین؛ سنگ بنای اصلی پیشگیری از اعتیاد

در بخش دیگری از گفتگو با این کارشناس سلامت روان، بر نقش حیاتی والدین در پیشگیری از گرایش فرزندان به مصرف مواد تاکید می‌کند و می‌ افزاید: خانواده نخستین و مؤثرترین نهاد تربیتی در زندگی نوجوان است؛ اگر والدین آموزش‌ دیده، آگاه و مسوول باشند، می‌ توانند نقش مؤثری در محافظت از فرزند خود ایفا کنند.

او پیشنهاد کرد، "والدین هوشمند" باید به چند اصل اساسی پایبند باشند:

افزایش آگاهی درباره مواد و اثرات آن

والدین باید خود را به دانش روز درباره مواد و پیامدهای آن مجهز کنند تا بتوانند پیام ‌های متضاد رسانه‌ ای و اجتماعی را برای فرزندانشان تبیین کنند.

کمک به رشد مهارت ‌های اجتماعی و مقابله‌ای

تقویت توانایی تصمیم‌ گیری، برنامه ‌ریزی، عزت نفس، قدرت اراده و مسئولیت‌ پذیری، نوجوانان را در برابر فشار همسالان مقاوم‌ تر می ‌کند.

ایجاد رابطه صمیمانه و امن

فرزندان باید بدانند که می‌ توانند اشتباه کنند و در عین حال مورد پذیرش والدین باشند. وجود چنین فضایی، زمینه‌ ساز اعتماد و گفت ‌و گوی سازنده خواهد بود.

برقراری محدودیت ‌های منطقی و الگو بودن

داشتن قوانین خانوادگی روشن، همراه با رفتار مسئولانه والدین، نقش الگویی آن‌ ها را تقویت می ‌کند.

تشویق به فعالیت‌ های مفید و پر کردن اوقات فراغت

مشارکت در فعالیت ‌های تفریحی، ورزشی و خلاقانه نه ‌تنها از بروز رفتارهای ناسالم جلوگیری می‌ کند، بلکه موجب تقویت حس تعلق نوجوان به خانواده می ‌شود.

دوستی با همسالان؛ ممنوع نیست، نیازمند نظارت است

ندا محمدی در پایان یادآور شد که والدین نباید فرزندان خود را از داشتن دوست منع کنند. رابطه با همسالان بخش جدایی‌ ناپذیر رشد نوجوان است؛ پدر و مادر نمی ‌توانند نقش دوست را برای فرزند ایفا کنند، اما با برقراری رابطه‌ ای سالم و آگاهانه، می ‌توانند نقش همسالان را تعدیل و مدیریت کنند.

به اعتقاد او، نوجوان باید احساس کند که در صورت بروز مشکل یا اشتباه، می‌ تواند روی خانواده ‌اش حساب کند؛ چنین اطمینانی، مهم‌ ترین ابزار پیشگیری از انحراف است.